Hayatımız boyunca bazı düşünce ve davranış kalıplarının içinde sıkışıp kaldığımızı hissedebiliriz. Örneğin, sürekli yetersiz hissetmek, ilişkilerde aynı hataları tekrarlamak ya da kendimizi başkalarının onayına muhtaç hissetmek gibi. Tüm bu örüntüler genellikle çocukluk dönemimizde oluşan ve yaşamımız boyunca bizimle gelen “şemalar” ile bağlantılıdır. Peki, şemalar tam olarak nedir ve neden bu kadar etkilidir? İşte şema terapi bu sorulara cevap bulmamızı sağlayan güçlü bir psikoterapi yaklaşımıdır.
Şema Terapi Nedir?
Şema terapi, psikolog Jeffrey Young tarafından geliştirilmiş bir terapi modelidir. Temel amacı, bireylerin çocukluk dönemlerinde geliştirdiği “şema” adı verilen düşünce, duygu ve davranış kalıplarını keşfetmek ve dönüştürmektir. Şemalar, genellikle çocuklukta karşılanmamış duygusal ihtiyaçların bir sonucu olarak oluşur ve yetişkinlikte ilişkilerimizden karar verme süreçlerimize kadar pek çok alanda kendini gösterir.
Bu terapi modeline göre, insanlar hayatlarında bazı “şema modları” içinde hareket eder. Örneğin, kendinizi sürekli eleştirir ve hata yaptığınızda aşırı suçlu hissederseniz, “cezalandırıcı ebeveyn modu” dediğimiz bir şema modu devrede olabilir. Şema terapi, bu gibi modların farkına varmayı, onları anlamayı ve daha sağlıklı davranış biçimlerine dönüştürmeyi hedefler.
Şema Terapinin Amacı
Şema terapide asıl amaç, bireylerin kendilerini daha iyi anlamalarına ve geçmişten gelen olumsuz kalıpları değiştirmelerine yardımcı olmaktır. Bu süreçte bireyler, çocukluklarında karşılanmamış olan temel duygusal ihtiyaçlarını fark eder ve bu ihtiyaçların nasıl sağlıklı bir şekilde karşılanabileceği üzerinde çalışır. Örneğin:
• Bağlılık ve Güven: İnsanların kendilerini güvende hissetmeye ve başkalarına güvenmeye ihtiyaçları vardır. Eğer çocuklukta bu ihtiyaç karşılanmadıysa, yetişkinlikte bağımlı ya da aşırı mesafeli ilişki dinamikleri ortaya çıkabilir.
• Otonomi ve Başarı: Çocukken desteklenmeyen ya da sürekli eleştirilen bireyler, yetişkinlikte kendine güven eksikliği ya da yetersizlik hissi yaşayabilir.
Şema terapi, bu temel ihtiyaçların nasıl karşılanacağını öğrenmeyi ve kişinin duygusal dengesi üzerinde çalışmayı hedefler.
Şema Terapide Kullanılan Araçlar ve Yöntemler
Şema terapi, yaşantısal yöntemler ve bilişsel-davranışçı tekniklerin bir kombinasyonunu kullanır. İşte bu terapide kullanılan bazı yöntemler:
1. Görselleştirme Çalışmaları: Danışan, geçmişteki zorlu bir anısını yeniden gözden geçirmeye teşvik edilir. Terapist, bu süreçte kişinin kendini ifade etmesine yardımcı olur ve çocukluk yaralarını iyileştirmeyi amaçlar.
2. Sandalyeler Arası Diyalog: Terapist, danışanın farklı “şema modları” arasında bir diyalog oluşturmasına olanak sağlar. Örneğin, cezalandırıcı ebeveyn modu ile sağlıklı yetişkin modu arasında bir konuşma yapılır. Bu yöntem, kişinin içsel çatışmalarını çözmesine yardımcı olur.
3. Bilişsel Çalışmalar: Şemaların bireyin düşünce yapısını nasıl etkilediği üzerinde çalışılır. Olumsuz düşünce kalıplarını fark etmek ve bu düşünceleri değiştirmek hedeflenir.
4. Duygusal Odaklı Teknikler: Danışanın terapi sırasında duygularını açıkça ifade etmesi ve bu duyguları yeniden düzenlemesi sağlanır. Özellikle bastırılmış duyguların ortaya çıkarılması önemlidir.
5. Davranışsal Çalışmalar: Danışanın günlük hayatında sağlıksız davranışlarını değiştirmesi ve yerine daha sağlıklı alışkanlıklar koyması desteklenir.
Şema Terapide Süreç Nasıl İşler?
Şema terapinin ilk aşaması, kişinin yaşamındaki sorunları ve tekrarlayan davranış kalıplarını tanımlamaktır. Terapist, danışanın erken dönem yaşantılarını, şemalarını ve bu şemaların şu anki yaşamına etkilerini anlamasına yardımcı olur.
Daha sonraki aşamalarda, danışanın şemalarıyla bağlantılı duygusal, bilişsel ve davranışsal tepkileri değiştirmek için çeşitli yöntemler kullanılır. Örneğin, kişinin kendisiyle ve başkalarıyla olan ilişkilerinde daha sağlıklı bir yol izlemesi sağlanır. Süreç boyunca terapist, danışanın güçlü bir destek sistemi gibi çalışır ve danışanın içsel dünyasına karşı şefkatli bir yaklaşım geliştirmesini teşvik eder.
Kimler Şema Terapiden Yararlanabilir?
Şema terapi, özellikle kişilik bozuklukları, depresyon, anksiyete, travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) ve ilişki sorunları gibi durumlarda oldukça etkilidir. Ayrıca, yaşamında sürekli aynı döngüleri yaşayan ve bu kalıplardan kurtulmak isteyen bireyler için de uygun bir yaklaşımdır.
Şema Terapi Neden Farklıdır?
Şema terapi, yalnızca semptomları hafifletmeyi hedeflemez. Aynı zamanda, bireyin yaşamındaki derin köklü kalıpları değiştirerek daha anlamlı ve dengeli bir yaşam sürmesini sağlar. Danışanın kendine olan bakış açısını dönüştürmesi, duygusal yaralarını iyileştirmesi ve sağlıklı baş etme stratejileri geliştirmesi bu terapinin temel özelliklerindendir.
Şema terapi, insanın geçmişten gelen izlerini anlayarak bugün daha sağlıklı bir yaşam sürebilmesine olanak tanır. Erken dönem yaşantılarınızın bugününüze olan etkilerini anlamak, onları dönüştürmek ve yaşamınıza yeni bir perspektif kazandırmak istiyorsanız, şema terapi bu yolculukta size rehberlik edebilir. Unutmayın, değişim mümkün ve bu değişimin ilk adımı kendinizi tanımaktan geçer.
